Αστική ευθύνη του Δημοσίου από διοικητικό λάθος ιατρού (ΔΠρωτΘεσ 5515/2020)

Οι ενάγοντες άσκησαν αγωγή ενώπιον του Διοικητικού Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης ζητώντας να επιδικαστεί στον καθέναν από αυτούς χρηματική ικανοποίηση για την ψυχική οδύνη που υπέστησαν εξαιτίας του θανάτου της συζύγου, μητέρας και θυγατέρας του καθενός από αυτούς αντίστοιχα, η οποία απεβίωσε κατά τη διάρκεια επίσκεψής της στο εναγόμενο Νοσοκομείο για την πραγματοποίηση θεραπείας αγγειακού προβλήματος κιρσών στα κάτω άκρα της.

Επειδή, το άρθρο 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα ορίζει ότι: «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος. …» και το άρθρο 106 αυτού ότι: «Οι διατάξεις των δύο προηγούμενων άρθρων εφαρμόζονται και για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων τους που βρίσκονται στην υπηρεσία τους». Κατά την έννοια των διατάξεων αυτών, ευθύνη του Δημοσίου ή των ν.π.δ.δ. προς αποζημίωση γεννάται όχι μόνον από την έκδοση μη νόμιμης εκτελεστής διοικητικής πράξης ή από τη μη νόμιμη παράλειψη έκδοσης τέτοιας πράξης, αλλά και από παράνομες υλικές ενέργειες των οργάνων του Δημοσίου ή ν.π.δ.δ. ή από παραλείψεις οφειλόμενων νόμιμων υλικών ενεργειών αυτών, εφόσον απορρέουν από την οργάνωση και λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών και δεν συνάπτονται με την ιδιωτική διαχείριση του Δημοσίου, ούτε οφείλονται σε προσωπικό πταίσμα του οργάνου που ενήργησε εκτός του κύκλου των υπηρεσιακών του καθηκόντων (ΑΕΔ 5/1995, ΣτΕ 1531/2018, 1085/2016 7μ., 2202/2014, 3839/2012 7μ., 288/2011). Όπως δε συνάγεται από την ανωτέρω διάταξη, στοιχειοθετείται ευθύνη του Δημοσίου προς αποζημίωση όταν οι παράνομες πράξεις ή παραλείψεις ή υλικές ενέργειες ή παραλείψεις υλικών ενεργειών οργάνων του Δημοσίου ή ν.π.δ.δ. τελούνται ή λαμβάνουν χώρα εντός του κύκλου των υπηρεσιακών τους καθηκόντων, δηλαδή κατά την ενάσκηση της υπηρεσίας που τους έχει ανατεθεί ή κατά κατάχρηση αυτής, η οποία υπάρχει όταν η ζημιογόνος πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια τελέσθηκε καθ’ υπέρβαση των ανατεθειμένων σ’ αυτά καθηκόντων ή επ’ ευκαιρία ή εξ αφορμής της υπηρεσίας τους, αλλά κατά παράβαση των διαταγών ή εντολών που έχουν δοθεί σ’ αυτά, τελούν δε σε εσωτερική αιτιώδη συνάφεια προς την εκτέλεση της υπηρεσίας τους (ΣτΕ 3292/2017, 2026, 2027/2009, 3380/2007).

Περαιτέρω, ευθύνη του Δημοσίου ή των ν.π.δ.δ. προς αποζημίωση συντρέχει όχι μόνο όταν με σχετική πράξη ή παράλειψη οργάνου της διοίκησης παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου, αλλά και όταν παραλείπονται τα προσιδιάζοντα στη συγκεκριμένη υπηρεσία καθήκοντα και υποχρεώσεις που πηγάζουν από την κείμενη εν γένει νομοθεσία, από τα δεδομένα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης (ΣτΕ 1531/2018, 1414/2017, 2664/2015, 3793/2014, 3362/2013, 1219/2012, 4133/2011, 3528/2007, 2736/2007). Για τη θεμελίωση δε της ευθύνης του Δημοσίου ή του ν.π.δ.δ. απαιτείται να υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της κατά τα ανωτέρω παράνομης πράξης ή παράλειψης και της επελθούσας ζημίας. Αιτιώδης σύνδεσμος συντρέχει όταν οι παράνομες πράξεις ή παραλείψεις ή υλικές ενέργειες ή παραλείψεις υλικών ενεργειών των οργάνων του Δημοσίου ή του ν.π.δ.δ. είναι, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, επαρκώς ικανές (πρόσφορες) και μπορούν αντικειμενικά, κατά τη συνήθη και κανονική πορεία των πραγμάτων και χωρίς τη μεσολάβηση άλλου περιστατικού, ενόψει και των ειδικών συνθηκών της συγκεκριμένης περίπτωσης, να επιφέρουν το ζημιογόνο αποτέλεσμα και το επέφεραν στη συγκεκριμένη περίπτωση (ΣτΕ 1699/2019, 596/2017, 1414/2017, 2224/2014, 2163/2013, 424/2012, 322/2009 7μ.). Δεν αποκλείεται δε, καταρχήν, η ύπαρξη του αιτιώδους συνδέσμου από το γεγονός ότι στο αποτέλεσμα συνετέλεσε και συνυπαιτιότητα του βλαβέντος, εφόσον δεν διακόπτεται ο αιτιώδης σύνδεσμος (ΣτΕ 484/2018, 473/2011). Η διακοπή του αιτιώδους συνδέσμου έχει ως προϋπόθεση την παρεμβολή άλλων μεταγενέστερων όλως εξαιρετικών και απρόβλεπτων γεγονότων, ιδίως δε ενέργειες τρίτων προσώπων (ΣτΕ 1699/2019, 484/2018, 4410-4422/2015, 3124/2011). Εξάλλου, η αποζημίωση μπορεί να συνίσταται, μεταξύ άλλων, και στην κατ’ άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα (ΑΚ) χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, η οποία (χρηματική ικανοποίηση) επιδικάζεται, σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου, σε εύλογο ύψος (ΣτΕ 1407/2014, 4133/2011 επτ.), στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης (ΣτΕ 3362/2013, 3457/2003, 1221-1224/2002).

Επειδή, συναφώς, στο άρθρο 300 του ΑΚ, το οποίο έχει εφαρμογή σε κάθε αποζημίωση από οποιαδήποτε αιτία και αν προέρχεται, άρα και στην περίπτωση αποζημίωσης κατά τα άρθρα 105 και 106 του ΕισΝΑΚ, ορίζεται ότι: «Αν εκείνος που ζημιώθηκε συντέλεσε από δικό του πταίσμα στη ζημία ή την έκτασή της, το δικαστήριο μπορεί να μην επιδικάσει αποζημίωση ή να μειώσει το ποσό της. Το ίδιο ισχύει και όταν εκείνος που ζημιώθηκε παρέλειψε να αποτρέψει ή να περιορίσει τη ζημία ή δεν επέστησε την προσοχή του οφειλέτη στον κίνδυνο ασυνήθιστα μεγάλης ζημίας, τον οποίο ο οφειλέτης ούτε γνώριζε ούτε όφειλε να γνωρίζει. …». Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται ότι αν, με βάση τα πραγματικά περιστατικά που προκύπτουν από τα στοιχεία του φακέλου, συντρέχει πταίσμα του ζημιωθέντος, απόκειται στην εξουσία του δικαστηρίου, αφού εκτιμήσει ελευθέρως τις περιστάσεις, μεταξύ των οποίων είναι και ο βαθμός του πταίσματος του ζημιωθέντος, να επιδικάσει ολόκληρη την αποζημίωση ή να μην επιδικάσει καθόλου αποζημίωση ή και να μειώσει μόνο το ποσό της αποζημίωσης (ΣτΕ 877/2013 7μ., 3595/2012, 3124/2011). Πρέπει όμως η πράξη του ζημιωθέντος να έχει συντελέσει στην πρόκληση της ζημίας και να υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος της υπαίτιας πράξης του ζημιωθέντος με την πρόκληση ή την έκταση της ζημίας (ΣτΕ 484/2018, 15/2018, 596/2017).

Επειδή, περαιτέρω, το άρθρο 928 ΑΚ ορίζει: «Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου ο υπόχρεος υποχρεούται να καταβάλει τα νοσήλια … Έχει επίσης υποχρέωση να αποζημιώσει εκείνον που κατά το νόμο είχε δικαίωμα να απαιτεί από το θύμα διατροφή ή παροχή υπηρεσιών». Κατά την έννοια της διάταξης αυτής, σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 105 και 106 ΕισΝΑΚ, το Ελληνικό Δημόσιο ή το νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου υποχρεούται, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις θεμελίωσης της αστικής ευθύνης του, να αποζημιώσει εκείνον που είχε αξίωση διατροφής έναντι προσώπου που θανατώθηκε εξαιτίας παράνομων πράξεων ή παραλείψεων των οργάνων του, καθώς και εκείνον που είχε αξίωση για παροχή υπηρεσιών από τον θανόντα, κατά τις ανωτέρω διατάξεις. Η εν λόγω αξίωση αποζημίωσης, αποσκοπούσα να αποκαταστήσει τον δικαιούχο της διατροφής ή της παροχής υπηρεσιών, ώστε αυτός να επανέλθει στη θέση που θα βρισκόταν αν δεν θανατωνόταν ο υπόχρεος να τον διατρέφει, περιλαμβάνει ό,τι και για όσο χρόνο θα όφειλε να καταβάλει ο θανατωθείς στον δικαιούχο της διατροφής (ΣτΕ 2917/2019 σκ. 16, 1578/2018, 1085/16 7μ, 3735/2012 -πρβλ ΑΠ 1637/2018, 124/2017, 1322/2013). Στους ανωτέρω δικαιούχους περιλαμβάνονται ο σύζυγος και τα τέκνα του θανόντος, ως προς τα πρόσωπα δε αυτά η απορρέουσα από τη διάταξη του άρθρου 928 του ΑΚ εδ. β΄ αξίωση αποζημίωσης έχει άμεση σχέση με την εκ του νόμου αξίωση διατροφής, διότι τόσο η γένεση του δικαιώματός τους προς αποζημίωση, όσο και το οφειλόμενο ποσό, προσδιορίζονται από τις γενικές διατάξεις του ΑΚ για τη διατροφή ανιόντων, κατιόντων ή συζύγων (άρθρα 1389 επ., 1442 επ., 1485 επ. του ΑΚ -ΣτΕ 1085/2016 7μ.).

Επειδή, εξάλλου, ο α.ν. 1565/1939 «Περί κώδικος ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος» (Α΄ 16) ορίζει στο άρθρο 13 αυτού ότι: «Ο Ιατρός οφείλει να ασκή ευσυνειδήτως το επάγγελμα αυτού και να συμπεριφέρηται τόσον εν τη ενασκήσει του επαγγέλματος, όσον και εκτός αυτής κατά τρόπον αντάξιον της αξιοπρεπείας και εμπιστοσύνης τας οποίας απαιτεί το Ιατρικόν επάγγελμα» και στο άρθρο 24 αυτού ότι: «Ο ιατρός οφείλει να παρέχη μετά ζήλου ευσυνειδησίας και αφοσιώσεως την ιατρικήν αυτού συνδρομήν, συμφώνως προς τας θεμελιώδεις αρχάς της ιατρικής επιστήμης και της κτηθείσης πείρας, τηρών τας ισχυούσας διατάξεις περί διαφυλάξεως των ασθενών και προστασίας των υγειών». Από την τελευταία αυτή διάταξη, σε συνδυασμό με τα άρθρα 330, 652 και 914 του Α.Κ. και 105 και 106 ΕισΝΑΚ συνάγεται ότι, εφόσον συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις των ως άνω διατάξεων, δύναται να θεμελιωθεί ευθύνη νοσοκομείου ως νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου προς αποζημίωση για την ζημία που υπέστη ασθενής από κάθε αμέλεια του ιατρικού προσωπικού αυτού, ακόμη και ελαφρά, αν το όργανο του νοσοκομείου, κατά την εκτέλεση των ιατρικών του καθηκόντων, παρέβη την υποχρέωσή του να ενεργήσει σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές της ιατρικής επιστήμης, επιδεικνύοντας την δέουσα επιμέλεια, δηλαδή αυτή που αναμένεται από τον μέσο εκπρόσωπο του κύκλου του. Στην περίπτωση αυτή το νοσοκομείο ευθύνεται αναλόγως και για καταβολή χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης του παθόντος ασθενούς κατά τους όρους των άρθρων 299 και 932 ΑΚ (ΣτΕ 2112/2019, 56/2019, 1580/2018, 1253/2017, 1717/2016, 710/2016, 572/2013). Συναφώς, το άρθρο 2 παρ. 1 και 3 του ν. 3418/2005 «Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας» (Α΄ 287) ορίζει ότι: «1. Η άσκηση της ιατρικής είναι λειτούργημα που αποσκοπεί στη διατήρηση, βελτίωση και αποκατάσταση της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής υγείας του ανθρώπου, καθώς και στην ανακούφισή του από τον πόνο. 3. Το ιατρικό λειτούργημα ασκείται σύμφωνα με τους γενικά αποδεκτούς και ισχύοντες κανόνες της ιατρικής επιστήμης. Διέπεται από απόλυτο σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους χωρίς διάκριση φύλου, φυλής, θρησκείας …».

Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο ειδικευόμενος ιατρός που είχε αναλάβει και είχε προγραμματίσει τη διενέργεια της εν λόγω θεραπείας, σε ημέρα γενικής εφημερίας του νοσοκομείου, είχε ενεργήσει επ’ ευκαιρία των υπηρεσιακών του καθηκόντων και κατά κατάχρηση αυτών, παραβιάζοντας τις ρητές εντολές των προϊσταμένων του ιατρών ως προς τον τρόπο χειρισμού του περιστατικού (χρήση του σηπτικού χειρουργείου, παρουσία δεύτερου ιατρού και καταγραφή της ασθενούς) και παραλείποντας να καλέσει βοήθεια για τη διάσωση της ασθενούς, όταν αυτή εμφάνισε άπνοια, λόγω της προηγούμενης χορήγησης αναισθητικών ουσιών από τον ίδιο ιατρό, σε άγνωστες δοσολογίες, παράλειψη που είχε ως συνέπεια την κατάληξή της.

Για τον λόγο αυτό, κρίθηκε ότι το εναγόμενο Νοσοκομείο ευθυνόταν σε αποζημίωση των εναγόντων, κατά τα άρθρα 105 και 106 του ΕισΝΑΚ, και επιδικάστηκε σε καθέναν από τους ενάγοντες χρηματική ικανοποίηση, σε εύλογο κατά την κρίση του Δικαστηρίου ύψος, για την ψυχική τους οδύνη εξαιτίας του ως άνω ζημιογόνου γεγονότος, καθώς και στο πρώτο εξ αυτών αποζημίωση λόγω στέρησης υπηρεσιών και σε καθέναν από τους δεύτερη και τρίτο εξ αυτών αποζημίωση λόγω στέρησης διατροφής, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 928 εδ. β΄ του Αστικού Κώδικα. – Δέχεται εν μέρει την αγωγή.